Wythnos Ymwybyddiaeth am Anhwylderau Bwyta 2021

1-7 Mawrth yw Wythnos Ymwybyddiaeth am Anhwylderau Bwyta. Bob blwyddyn, mae Beat, elusen anhwylderau bwyta'r DU, yn cynnal Wythnos Ymwybyddiaeth am Anhwylderau Bwyta. Pwrpas Beat yw rhoi diwedd ar y boen a'r dioddefaint sy'n cael ei achosi gan anhwylderau bwyta – rhywbeth sy'n effeithio ar tua 1.25 miliwn o bobl yn y DU. Mae Beat yn darparu gwasanaethau i annog ac ymbweru pobl i gael cymorth yn gyflym, yn taclu perthnasau a ffrindiau â'r sgiliau hanfodol a chyngor,  ac yn ymgyrchu i gynyddu ymwybyddiaeth am anhwylderau bwyta a sicrhau bod triniaeth yn cael ei ariannu'n well.

Os oes angen cymorth ar unrhyw un, byddem yn eu hannog i gysylltu â Beat neu estyn allan at EAP neu un o'n Hyrwyddwyr Llesiant. 

Cymerodd Madeline Harris ychydig o amser i rannu ei phrofiad â ni, mae rhagor o fanylion isod:

Helo! Madeline ydw i, dwi wedi bod yn gweithio dros Ddŵr Cymru ers dwy flynedd a hanner ers ymuno yn 2018 ar y Cynllun Graddedigion Masnachol. Erbyn hyn mae gen i rôl barhaol fel Dadansoddwr Masnachol yn y Tîm Ynni. Dwi siŵr o fod yn rhoi'r ddelwedd o un o'r figaniaid ystrydebol yna yng nghanol fy 20au sy'n credu ym mhŵer y sêr, sy'n hoffi cadw'n heini a bwyta'n iach, ac rwy'n treulio unrhyw funud sbâr yn ffwdanu dros fy nghath. Gwyrdd yw fy hoff liw, rwy'n berson mewnblyg ac rwy'n gadarn o'r farn taw'r oergell, nid y cwpwrdd yw'r lle i gadw sôs coch.

Pryd wyt ti'n meddwl wnest ti sylweddoli bod Anorecsia Nerfosa ’da ti – wyt ti'n gallu rhannu sy stori?

Sylweddolais i fod Anorecsia gen i pan oeddwn i'n 21 oed. Roeddwn i'n mynd trwy gyfnod anodd iawn ac fe dynheais i'r rheolaeth ar y diffyg trefn oedd yn fy mywyd fel ffordd o ymdopi. Roedd pethau wedi mynd mor wael fy mod i'n deneuach nag oeddwn i wedi bod erioed, roeddwn i'n deffro â chur pen bob dydd, roeddwn i'n teimlo'n simsan ac yn cael pendro yn y gwaith, doeddwn i ddim yn bwyta fawr ddim ond roeddwn i'n dal i orfodi fy hun i fynd i'r gampfa ac yn gwneud i fy hun chwydu bob dydd. Roeddwn i mewn lle truenus ac unig, a doeddwn i ddim yn teimlo y gallwn gyfaddef y peth am y byddai pobl yn meddwl fy mod i’n fethiant. Wythnos Ymwybyddiaeth am Anhwylderau Bwyta oedd hi (wythnos gyntaf Mawrth bob blwyddyn) a daeth erthygl gan Beat elusen anhwylderau bwyta, i fyny ar fy ffrwd. A bod yn onest, roedd popeth ddarllenais i yn yr erthygl ac ar y wefan gyfan yn taro tant. Doedd hi ddim yn gallu bod yn wir. Ceisiais i fy narbwyllo fy hun fod y cur pen a'r bendro ofnadwy oherwydd rhywbeth arall. Cefais i brawf llygaid hyd yn oed, ond roedd fy ngolwg yn iawn. Yn y pendraw, doeddwn i dal ddim yn argyhoeddedig taw anhwylder bwyta oedd hi, felly es i at y doctor am y symptomau oedd gen i. Gofynnodd y meddyg teulu i mi'n syml a oedd popeth yn iawn ac fe ddechreuais i grïo. Am y tro cyntaf yn fy mywyd, fe glywais i fu hun yn dweud ar goedd 'Rwy'n credu bod anhwylder bwyta gen i'.

Roeddwn i'n 21 oed pan sylweddolais i, ond wrth edrych nôl, roeddwn obsesiwn gen i am fy mhwysau am gyhyd ag y cofiaf i. Fel plentyn, roeddwn i'n pwyso'n ddi-baid, yn cymharu fy nghorff a'm hwyneb â merched mwy tenau a phert yn fy nosbarth byth a hefyd. Fe ddechreuais i weithredu ar y meddyliau hyn pan oeddwn i tua 9 oed, pan ddechreuais i orfodi fy hun i chwydu ar ôl bwyta am ei bod yn gwneud i mi deimlo'r fath ffieidd-dra am fy hun. Roeddwn i am fod yn denau ac yn bert, ond roeddwn i'n teimlo fel lwmp hyll a thew. Trodd yr obsesiynau cynnar hyn yn anhwylder bwyta llawn, ond doeddwn i ddim yn gwybod dim am y peth am dros 10 mlynedd. Wrth edrych o'm cwmpas, roedd y rhan fwyaf o'r menywod eraill o'm cwmpas i'n cyfri calorïau, yn mynd ar ddiet ac yn poeni sut roedden nhw'n edrych. Sut gallwn i weld bod unrhyw beth yn bod ar fy ymroddiad pan roeddwn i'n llwyddo i greu’r corff maint 6 roedd y gymdeithas yn ei glamoreiddio? 

Isod mae 3 o'r camsyniadau oedd gen i fy hun am anhwylderau bwyta ar y cychwyn, a sut mae fy mhrofiad i fy hun wedi eu gwrthbrofi.

" Rydw i eisiau bod yn denau am fy mod i’n goegfalch ac yn hunanol a hynny sydd y tu ôl i fy salwch"

Anhwylder iechyd meddwl cymhleth yw anorecsia sy'n aml yn cael ei sbarduno gan ryw fath o orbryder – fel y gwyddom ni i gyd, mae gorbryder yn rhywbeth sy'n effeithio ar lawer ohonom ni. Cefais i fagwraeth digon cymhleth a dweud y lleiaf, a bu camdriniaeth ac amddifadedd yn ffactor am ran helaeth o fy mhlentyndod a dechrau fy arddegau yn anffodus. Doeddwn i erioed wedi profi amgylchedd diogel lle'r oeddwn i'n gallu siarad am bethau oedd yn digwydd i mi, neu lle'r oeddwn i'n gallu mynegi fy nheimladau. Wrth i mi heneiddio, dechreuodd fy nhrawma a'm emosiynau cudd eu dangos eu hunain trwy droi i mewn i'r ansicrwydd llethol yma nad oeddwn i'n ddigon da. Ar un adeg yn ystod fy arddegau roeddwn i ychydig bach dros fy mhwysau a dweud y gwir, a'r sbardun i golli pwysau oedd sylwadau hollol ddigymell gan berthnasau a phobl yn yr ysgol.

Wrth i mi ddechrau colli pwysau mewn ffordd iachus, dechreuodd pobl ddweud wrthyf i pa mor dda'r oeddwn i'n edrych, ac o fewn dim, trodd hi'n obsesiwn. Fe sylweddolais y gallwn i gael y dilysiant a'r teimlad o reolaeth yr oeddwn i wedi dyheu amdanynt pan oeddwn i’n blentyn, ond roedd yna le i wthio fy hun yn galetach bob tro. Roedd y peth yn rhoi ymdeimlad o gyflawniad i mi, ac roeddwn i'n teimlo'n dda amdanaf fi fy hun. Gwnaeth i mi deimlo cystal nes ei bod hi'n werth teimlo'n flinedig ac yn llwglyd o hyd, ac fe ddaliais i ati i fyw bywyd ar awto-peilot llawn gorbryder a blinder mawr am flynyddoedd. Dechreuodd fy arferion anhrefnus fel ffordd gyfleus o ymdopi â llawer o'r agweddau ar fy mywyd oedd yn fy llethu, ond trwy gyd-ddigwyddiad roedden nhw'n ateb fy anghenion hefyd. Fe gadwon nhw fy ffocws ar y nod a'm hatal rhag mynd dros y dibyn – ond fe es i'n rhy ddibynnol arnyn nhw.

Y gwir amdani yw ein bod ni i gyd yn debygol o ddefnyddio bwyd ac ymarfer corff fel ffordd o ymdopi ar ryw adeg yn ein bywydau, ond mae pobl yn aml yn teimlo nad yw hi'n anhwylder go iawn am fod y rhan fwyaf o arferion afiach yn cael eu glamoreiddio. Mae hi'n arbennig o anodd sylwi pan rydyn ni wedi cael ein datguddio i ddiwylliant o fod ar ddiet o oedran ifanc, pan fo colli pwysau'n aml yn cael ei weld fel peth cadarnhaol, ac yn enwedig i fenywod. Rydyn ni wedi gosod disgwyliadau hurt i ni’n hunain o ran ein hymddangosiad a'n cyrff! Ond mae alcohol yn debyg iawn. Mae yfed yn drwm yn rhywbeth sy’n cael ei glamoreiddio o oedran ifanc iawn hefyd - rydyn ni'n meddwl bod pobl yn wan am nad ydyn nhw'n ymuno yn ‘hwyl’ yfed gormodol, ond pan maen nhw'n dechrau dibynnu ar alcohol mewn ffordd sy'n amharu ar eu bywydau - rydyn ni'n eu cywilyddio. "Gallai hynny byth ddigwydd i fi". Os ydych chi'n gwneud rhywbeth sy'n eich caethiwo fel ffordd o ymdopi, wrth gwrs ei fod e'n gallu digwydd i chi. Mae anhwylderau bwyta'n gallu digwydd i unrhyw un, ar unrhyw adeg, ac am unrhyw reswm.

"Dwi ddim yn edrych fel bod anhwylder bwyta gen i".

Mae'r un yma'n un pwysig i mi, hynny yw bod angen bodloni rhyw ddelwedd/maen prawf i fod ag anhwylder bwyta, yn seiledig ar faint, pwysau, rhyw, hil – unrhyw beth. Rwy'n credu bod y rhan fwyaf o bobl dan yr argraff fod anorecsia'n salwch sy'n effeithio ar ferched ifanc gwyn sydd eisoes yn denau i'w cadw nhw'n denau. Er fy mod i'n bodloni'r rhan fwyaf o'r meini prawf yna, welais i erioed fy hun yn ddigon tenau, ac mae'n drist meddwl na fyddwn ni erioed wedi yn fwy na thebyg. I bob pwrpas, am fy mod i'n teimlo nad oeddwn i'n edrych fel bod anhwylder bwyta gen i, yna doedd dim un gen i, ond roedd hynny'n diystyru'r dinistr oedd yn digwydd yn fy meddwl yn llwyr. Alla'i ddim â phwysleisio digon taw anhwylder seicolegol yw hi 100% ac mae ei effeithiau'n gallu gorlifo i mewn i iechyd corfforol. Hyd yn oed pan ddechreuais i wella a siarad â phobl am fy mhrofiad, fe ddywedodd ambell un "Byddwn i erioed wedi dyfalu, doeddet/dwyt ti ddim yn edrych yn ddigon tenau". Roedd sylwadau fel hyn yn annilysu fy mhrofiad eto fyth. Nid yw 85% o bobl ag anhwylderau bwyta o dan eu pwysau, ac mae'r 'Safon Anorecsia' yma'n hollol docsig, ac yn ddisgwyliad sy'n rhwystro pobl rhag cael y cymorth sydd ei angen arnynt. Gallwch fod ag anhwylder bwyta a haeddu cymorth beth bynnag yw'ch maint, rhyw, hil neu oedran. Rwy'n teimlo bod hyn yn arbennig o bwysig i ddynion yn sgil twf diwylliant y gampfa a'r disgwyliadau afrealistaidd sydd gan y gymdeithas o ran eu cyrff – wedi’r cyfan, dynion yw 25% o'r bobl ag anhwylderau bwyta!

“Rhaid i adferiad fod yn llinol. Rhaid i mi fynd o fod yn wael i fod yn well ar fy mhen fy hun – dyna'r unig opsiwn”

Er i gyfaddef a sylweddoli bod problem gen i roi teimlad o ryddhad mawr i mi, doeddwn i ddim am wneud dim ynghylch y peth. Roedd gen i ormod o afael ar fy arferion ac roeddwn i'n teimlo eu bod nhw'n rhywbeth roedd gen i reolaeth drostynt ac y gallwn eu goresgyn fy hun pan oeddwn i eisiau. Fe wnes i fyw gyda nhw am flwyddyn arall, ond pan aeth pethau'n wael iawn eto, gwelais i fod ganddyn nhw fwy o reolaeth drosof nag oedd gen i drostyn nhw. Fe benderfynais i gael cymorth proffesiynol, ac er i hynny helpu'n fawr, roedd y syniad o roi'r gorau i'r arferion oedd yn rhoi cysur i mi ac a oedd wedi fy nghynorthwyo i ffeindio fy ffordd trwy fy mywyd i gyd yn ormod i mi o hyd. Roedden nhw'n ran ohonof i. Wnes i ddim cwblhau fy nghwrs therapi. Er i bethau wella, am sbel, byddwn i'n gwella ac yna'n cael pwl arall. Roedd fy syniad i o wella'n edrych fel rhywbeth oedd allan o ’ngafael i'n llwyr. Rhoddas i'r syniad i'r neilltu, gan dderbyn na fyddwn ni byth yn cyrraedd y nod. Penderfynais i fy mod i'r tu hwnt i gymorth.

Dros amser, fe ddechreuais i amgylchynu fy hun â phobl hyfryd a chefnogol a roddodd gymorth i mi feithrin perthnasau diogel, heb feirniadaeth, lle gallwn i fod yn agored a siarad am fy nheimladau. Pylodd fy nheimladau o gywilydd wrth i mi ddechrau wynebu'r peth, ac o'r diwedd, roedd y gyfrinach roeddwn i wedi bod yn ceisio'i chuddio gyhyd 'allan'. Sylweddolais i pa mor gryf yr oeddwn i ar ôl bod trwy gymaint – y gwrthwyneb i wan neu doredig. Wrth i mi estyn allan at fwy a mwy o bobl, dechreuodd pobl eraill rannu eu profiadau iechyd meddwl nhw, ac roeddwn i'n synnu i weld cynifer o bobl oedd â meddyliau ac arferion anhrefnus fel fy rhai i.

Wrth i fy nisgwyliadau ohonof fi'n hunan, o bobl eraill, ac "adferiad" newid, o dipyn o beth dechreuodd fy arferion anhrefnus bylu hefyd. Sylweddolais i fod rhai o'r rheolau roeddwn i'n arfer eu defnyddio i blismona a chyfyngu ar fy hun wedi diflannu gyda nhw. Nid oedd arnaf eu hangen mwyach. Digwyddodd yr holl bethau roeddwn i'n eu hofni fel bwyta bara, colli sesiwn yn y gampfa, prynu'r maint neesaf i fyny, heb i fy mywyd chwalu'n deilchion. Roedd hi'n newid cynnil iawn. Nawr rydw i mewn lle nad oeddwn i byth yn meddwl y byddwn i'n ei gyrraedd – ac alla'i ddim â dychmygu byw â ffordd mor orchfygol a chyfyngol o feddwl eto. Ond yn dawel bach, rwy'n ymwybodol pa mor hawdd yw syrthio nôl, ac rwy'n gwybod bod rhagor o dyfu o mlaen i - ond mae hynny'n rhywbeth sy'n fy nghyffroi erbyn hyn. Wrth edrych nôl, nid oedd fy adferiad yn dilyn unrhyw fath o linell syth. Mater o i fyny ac i lawr a dros y lle i gyd oedd hi! Ac fe ddechreuodd y peth pan rannais i'r profiad ag eraill. Ond mae hi'n beth personol i mi.

Pa gyngor fyddet ti'n ei roi i unrhyw un sy'n mynd trwy rywbeth tebyg neu sydd â chydweithiwr, ffrind neu berthynas sy'n mynd trwy'r peth?

Os oes unrhyw un sy'n teimlo bod beth ddigwyddodd i mi’n taro tant, hyd yn oed ychydig bach, gyda chi – bydden i'n eich annog i ddarllen rhagor am y peth a siarad â rhywun am eich teimladau. Dim ots ai ffrind, partner, rhywun proffesiynol, neu hyd yn oed llinell gymorth ddi-enw yw hi. Mae anhwylderau iechyd meddwl yn bwydo ar gyfrinachau ac mae hi mor bwysig eich bod chi'n cydnabod beth sy'n digwydd er mwyn cael y cymorth angenrheidiol – a chofiwch nad ydych ar eich pen eich hun ac nad ydych yn faich ar neb! Rwy'n aml yn difaru'r holl amser, egni a photensial rydw i wedi ei golli o fod yn rwym wrth yr anhwylder yma a'r ffaith nad oeddwn i wedi cael agoriad llygaid yn fwy buan o lawer. Bydden i ddim yn dymuno'r peth ar neb – mae bywyd yn rhy fyr.

Os oes unrhyw un yn adnabod rhywun sy’n dioddef, neu’n amau bod rhywun yn eu bywydau’n dioddef, fy nghyngor i fyddai bod yn drugarog at y person yma a deall bod y salwch yn taflu pob rhesymeg allan trwy'r ffenestr. Bydd beth maen nhw'n ei weld ac yn ei brofi'n wahanol iawn i beth y gwelwch chi. Nid mater syml o fwyta i ddatrys y broblem yw hi. Bydden i'n annog pobl i fod yn dyner â nhw a chreu amgylchedd diogel heb feirniadaeth lle gall y person fynegi eu profiadau i chi neu i rywun arall. Byddwch yn bwyllog o chwilfrydig ac estynnwch law -  rhowch wybod iddyn nhw eich bod chi'n poeni amdanyn nhw. Ydyn - mae anhwylderau bwyta'n bwnc anghyffyrddus a sensitif iawn, ond efallai taw hyn yw'r union beth sydd ei angen ar rywun i sylweddoli beth yw eu sefyllfa. I mi (a fi yn unig yw hyn - fydd hi ddim yr un fath i bawb), doedd dim byd mwy torcalonnus na chyfaddef fy anhwylder bwyta i'r rhai oedd yn agos ataf fi a nhw'n dweud "Roeddwn i wastad wedi meddwl hynny, ond doeddwn i ddim eisiau dweud”.

Yn bersonol, roeddwn i'n teimlo'n dwp am fod pobl eraill yn gallu gweld bod problem gen i (er fy mod i'n deall yn iawn pam fod pobl yn teimlo nad oedden nhw'n gallu dweud dim) ond wedi gadael i mi garlamu tuag at ddiwedd a allai fod wedi fy lladd, yn hollol ddiarwybod i mi. Os ydych chi'n teimlo'n barod i estyn llaw, byddwch yn amyneddgar, a beth bynnag y gwnewch chi, peidiwch â gorfodi adferiad ar neb os nad ydyn nhw'n barod, am ei bod hi'n debygol o'u gwthio i'r cyfeiriad arall. Mae ambell i ganllaw yma.

Fel cyngor cyffredinol i bawb – ceisiwch fod yn fwy meddylgar wrth ddweud rhywbeth am bwysau/maint/arferion bwyta rhywun ac unrhyw newidiadau i’r pethau hyn, a cheisiwch ymatal rhag hybu'r diwylliant o ddiet. Byddwch yn ymwybodol o'r cynnwys rydych chi'n ei amsugno o'r cyfryngau cymdeithasol a allai fod yn cyfrannu'n raddol bach at ddisgwyliadau afrealistaidd. Mae angen i ni i gyd weithio ychydig bach yn galetach i werthfawrogi a charu ein cyrff a'n meddyliau a phopeth maen nhw'n ei wneud i ni. Mae normaleiddio sgyrsiau am iechyd meddwl yn hanfodol am ein bod ni'n gallu sylweddoli bod pawb yn cael pethau'n anodd ar ryw adeg, a bod pawb yn cael trafferthion mewn ffyrdd gwahanol, ac mae hynny'n helpu i reoleiddio ein disgwyliadau. Gallwch fynd o deimlo datgysylltiad llwyr â bywydau pawb arall sydd i'w gweld mor llwyddiannus a hapus i sylweddoli eich bod chi'n dilyn yr un trywydd cyffredinol â phawb arall! Mae bod yn agored fel hyn yn ein galluogi ni i gysylltu â phobl eraill mewn ffordd sy'n allweddol i'n llesiant.